Komora Javnih Izvršitelja

U nastavku možete pročitati stručni rad javne izvršiteljke Snežane Pavličić iz Podgorice: 

"Primjena testa proporcionalnosti u kontekstu postupka izvršenja i obezbeđenja"

Zakonom o izvršenju i obezbeđenju u svojim odredbama utvrđuje da se izvršenje određuje na osnovu izvršne ili vjerodostojne isprave ako zakonom nije drugačije određeno, te bliže određuje šta podrazumijevaju izvršne isprave, a šta vjerodostojne isprave. Takođe, ovaj zakon određuje i sredstva izvršenja (izvršne radnje) kojima se po zakonu potraživanje prinudno ostvaruje, podrazumijevajući pod sredstvima, radi ostvarenja novčanog potraživanja, između ostalih i prodaju pokretnih stvari i prodaju nepokretnosti. Isti zakon definiše i predmete izvršenja kao stvari i prava, na kojima se po zakonu može sprovesti izvršenje, radi ostvarivanja potraživanja.

Prilikom ocjene da li neka stvar ili pravo može biti predmet izvršenja, ili izvršenje na nekoj stvari ili pravu može biti ograničeno, uzimaju se u obzir okolnosti u vrijeme podnošenja predloga za izvršenje, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.

U važećem Zakonu o izvršenju i obezbeđenju tj njegovim početnim normama predviđen je i obim izvršenja i obezbeđenja u članu 10. da će se izvršenje radi ostvarivanja novčanog potraživanja i obezbeđenja takvog potraživanja odrediti i sprovesti u obimu koji je potreban za namirenje, odnosno obezbeđenje tog potraživanja.

Obrazloženje: Ova odredba obavezuje, sud odnosno javnog izvršitelja da izvršenje, odnosno obezbeđenje potraživanja, vrši samo u obimu koji je potreban da se ostvari svrha izvršenja i izbjegne bilo kakvo nanošenje štete dužniku. S toga se izvršenje ne može dozvoliti u većem iznosu nego što je traženo, niti se može dozvoliti izvršenje radi naplate ako je traženo radi obezbeđenja.

Dalje, istim zakonom u pogledu obima izvršenja predviđeno je članom 27 da se izvršenje sprovodi na sredstvima i predmetima koji su navedeni u predlogu za izvršenje,a ukoliko nijesu navedeni, javni izvršitelj sprovodi izvršenje na sredstvima i predmetima na kojima smatra da su najcjelishodniji da njima obezbijedi najpovoljnije namirenje izvršnog povjerioca, s tim što izvršni povjerilac od javnog izvršitelja može zahtijevati da bez ograničenja, preduzima sve radnje u postupku izvršenja ili da prije preduzimanja radnji je uslov davanje njegove saglasnosti.

Promjena sredstva i predmeta izvršenja određena je članom 27a koji predviđa da ako namirenje nije moguće sprovesti sredstvima i na predmetima izvršenja koji su već određeni , sud odnosno javni izvršitelj, će na predlog izvršnog povjerioca, rješenjem promijeniti sredstvo i predmet izvršenja ili odrediti da se izvršenje nastavi i drugim sredstvima i na drugim predmetima.

Kada je u pitanju izvršenje određeno na novčanim sredstvima izvršnog dužnika ZIO u članu 102 predviđa  izuzimanje od izvršenja.Tako od izvršenja su u potpunosti izuzeta taksativno pobrojana primanja, naknade i druga potraživanja, dok su odredbom člana 103 istog zakona predviđena primanja na kojima postoje ograničenja od izvršenja. Ova odredba u tom smislu određuje da se izvršenje na zaradi i penziji kao i naknadi umjesto zarade može odrediti i sprovesti do iznosa od ½ tih primanja. Na minimalnoj zaradi koju izvršni dužnik prima u skladu sa zakonom ograničenje prilikom sprovođenja izvršenja je do 1/3 te zarade. Isto tako ova odredba u stavu 3 predviđa ograničenje prilikom određivanja i sprovođenja izvršenja određenih kategorija lica do visine od ½  posebnih primanja, taksativno pobrojanih u ovom stavu, a u stavu 4. istog člana je propisano da se izvršenje može sprovesti samo na dijelu koji prelazi najviši iznos primanja stalne socijalne pomoci za kategorije lica koja imaju primanja po osnovu novčane, doživotne rente, ugovora o doživotnom izdržavanju kao i na primanju po osnovu ugovora o osiguranja života.

Na dalje, a vezano za obim izvršenja, ovaj zakon u članu 105. određuje zabranu i  prenos novčanog potraživanja samo u iznosu koji je potreban za izmirenje potraživanja izvršnog povjerioca, osim ako je u pitanju nedjeljivo potraživanje, a ako više povjerilaca traži izvršenje na istom potraživanju koje je djeljivo, zabrana i prenos potraživanja određuju se u odgovorajućim iznosima, posebno u korist svakog izvršnog povjerioca.

Obrazloženje: Načelo o restrikciji izvršenja i obezbeđenja iz člana 10 ovog zakona našlo je primjenu u ovom članu(105.) i kod izvršenja na novačnom potraživanju, bez obzira da li se izvršenje sprovodi radi namirenja potraživanja jednog ili više povjerilaca dok se ovo načelo ne primjenjuje kod nedjeljivih potraživanja.

Načelo restrikcije iz člana 10 ZIO-a-obim izvršenja našlo je primjenu i kod izvršenja na pokretnim stvarima,  pa se isto ne može odrediti i sprovesti na stvarima ili pravima koji su neophodni za zadovoljenje osnovnih životnih potreba dužnika i lica koje je on po zakonu dužan da izdržava. (član 81.ZIO-a). To je tzv načelo socijalne zaštite koje se ogleda u tome da se u postupku prinudnog izvršenja i obezbeđenja mora voditi računa da se dužniku ostave sredstva, stvari i prava koja su neophodna za njegov svakodnevni život i život lica koja je on dužan da izdržava. Takođe, prinudno izvršenje se sprovodi uz puno poštovanje ličnosti dužnika i ako može da se izvrši primjenom više sredstava, primijenit će se ono, koje je najpovoljnije po dužnika, ako je takvo da se njime postiže svrha izvršenja. U vezi sa ovim je i odredba člana 85. koja u stavu 4. predviđa, da se naknadno može sprovesti izvršenje i na drugoj stvari, a ne na onoj, koja je, na predlog izvršnog povjerioca popisana, ako postoji znatna nesrazmjera između vrijednosti te stvari i iznosa potraživanja.

Obrazloženje: Ako je za naplatu povjeriočevog potraživanja od 2000 eura izvršen popis, radi prodaje, dužnikovog putničkog vozila čija vrijednost je procijenjena na iznos od 20.000 e cjelishodno je da se ta stvar zamijeni sa drugom manje vrijednosti,(ukoliko dužnik naravno posjeduje takvu stvar, a opet da ta stvar bude dovoljna za namirenje potraživanja povjerioca ili da se razmotri sprovođenje izvršenja na nekom drugom sredstvu izvršenja.

 Kada je u pitanju obim popisa isti član 85. citiranog zakona u stavu I predviđa da predmet popisa, može biti onoliko stvari, koliko je potrebno za namirenje potraživanja izvršnog povjerioca i troškova izvršenja.

Obrazloženje: Javni izvršitelj popisuje one i onoliko stvari u pogledu kojih nema primjedbi dužnika ili trećeg lica o pravima koja bi sprečavala dalji tok izvršenja, te koje se najlakse mogu unovčiti. Ako se izvrši popis na većem broju stvari nego što je potrebno javni izvršitelj će u u odnosu na te stvari (koji je veći od onoga koliko je potrebno) obustaviti izvršenje.

Kada je u pitanju obim izvršenja na nepokretnosti tu imamo samo jednu odredbu i to odredbu člana 157 određivanje izvršenja drugim sredstvima ili na drugoj nepokretnosti, kojom je predviđeno da javni izvršitelj može odrediti da se izvršenje sprovede na drugoj nepokretnosti, a ne na onoj na kojoj je izvršni povjerilac predložio izvršenje ili drugom sredstvu izvršenja, ako postoji znatna nesrazmjera između vrijednosti nepokretnosti i iznosa potraživanja, a druga nepokretnost ili sredstvo izvršenja su dovoljni za ostvarivanje potraživanja.  

U pogledu obima i proporcionalnosti u postupku sprovođenja izvršenja Vrhovni sud Crne Gore je zauzeo pravni stav koji glasi:prilikom sprovođenja izvršenja prodajom nepokretnosti po odredbama ZIO-a nadležni organ je dužan da vodi računa o pravilnoj primjeni načela proporcionalnosti uspostavljanjem balansa između cilja kojem se teži i sredstva izvršenja kojim se potraživanje prinudno ostvaruje, te da u svojoj odluci navede, jasne, pravilne i dovoljne razloge.

Pozivajući se na načelni pravni stav i praksu Evropskog suda za ljudska prava donijeto je par odluka od strane prvostepenih sudova koji su se u svojim odlukama pozivali na povredu člana 10 Zakona o izvršenju i obezbeđenju i ukazuju da je sud i javni izvršitelj u obavezi kada odredi sprovođenje izvršenja prodajom nepokretnosti, da vodi računa o cilju kojem se teži i težini konkretno preduzete mjere na imovini dužnika, kako bi bila uspostavljena pravična ravnoteža između suprotstavljenih interesa povjerioca i dužnika. Na dalje naglasili su i da je odluku -rješenje o promjeni  sredstva i predmeta izvršenja potrebno obrazložiti shodno članu 6. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava jer se neobrazlaganjem ovih odluka povređuje pravo učesnika u postupku na pravično sudjenje.

-da je potrebno da se prethodno iscrpe sredstva izvršenja koja su povoljnija po dužnika kao što su izvršenje na novčanim sredstvima, zaradi..pokretnim stvarima te ukoliko se određenim sredstvima ne postigne svha izvršenja onda da se opredijeli za najnepovoljnije sredstvo prodajom nepokretnosti izvršnog dužnika.

U navedenom pravcu izjasnio se i Evropski sud za ljudska prava, u svojoj praksi, karakterisući preduzimanje neproporcionalnih mjera u postupku izvršenja minimalnog duga po pravosnažnoj presudi kao miješanje u imovinska prava i pružajući zaštitu oštećenoj stranci po čl.1.Protokola br.1.uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i sloboda i člana 13 ove Konvencije.

Stručni rad je prezentovan na Godišnjem savjetovanju održanom u okviru regionalne radionice o unapređenju ljudskih prava u postupku izvršenja i obezbjeđenja i jačanju odgovornosti i profesionalizma javnih izvršitelja u Crnoj Gori, održanom 18. i 19. juna u Bečićima, u organizaciji Programske kancelarije Savjeta Evrope u Podgorici, u saradnji sa Komorom javnih izvršitelja Crne Gore.